Огласи
Romanijski partizanski odred krajem 1941. godineDanas se u svijetu obilježava Dan pobjede nad fašizmom. 3. aprila u Palama je obilježeno 70 godina od oslobođenja Pala i sjećanje na strahote i stradanja u kojima je nestala petina stanovništva sa područja naše opštine.
Trend privrednog i kulturnog razvoja Pala prekinulo je izbijanje Drugog svjetskog rata i napad fašističkih snaga na Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine.
Poslije zauzimanja Zagreba i Beograda, njemačke i italijanske snage su napredovale prema centralnim dijelovima Jugoslavije. 15. aprila 1941. godine njemačke divizije zauzele su Sarajevo i na Palama zarobile jugoslovensku Vrhovnu komandu, gdje se štab preselio 12. aprila 1941. godine. Tokom 12. aprila 1941. godine, u Palama je Ministarski savjet Kraljevske vlade održao dvije sjednice. Aprilski rat doveo je do potpunog raspada Jugoslavije. Na teritoriji Hrvatske, Bosne, Hercegovine i Srema njemačka i italijanska vlada stvorile su takozvanu Nezavisnu Državu Hrvatsku.
Ustaše pale srpska sela u okolini Pala
Prvi potez ustaških vlasti na Palama bilo je demoliranje i skrnavljenje Pravoslavne crkve i rušenje spomenika žrtvama Prvog svjetskog rata. Bivši Dom žrtava Prvog svjetskog rata pretvoren je u ustaški zatvor i mučilište, kroz koje su prošle stotine novih nevinih žrtava. Ustaški zločinci su u ljeto 1941. godine izvršili prvi masovni pokolj Srba u selima Njemanici i Bjelogorcima. Tom prilikom je na zvjerski način ubijeno 60 ljudi, a sela su spaljena. U avgustu 1941. godine na prevaru je pohvatano 75 uglednih Srba sa Pala i okoline i umjesto odlaska na rad proveli u koncentracioni logor Kruščicu kod Viteza u centralnoj Bosni, gdje su ih noževima i maljevima masakrirali ustaški zločinci.
Na Romaniji se kao i na prostoru bivše Jugoslavije razvijaju dva antifašistička pokreta. Prvi ustanak, pod komandom pukovnika Draže Mihailovića, i drugi ustanak partizana pod komandom Josipa Broza 4. jula 1941. Romanijski prostor je u Drugom svjetskom ratu (kao i u drugim ratovima) odigrao značajnu ulogu.
Četnici u njemačkom kamionu zaplijenjenom prilikom oslobođenja Višegrada, 5. oktobra 1941. Foto: Miloslav Samardžić/Album Đenerala Draže
Ustaške vlasti i njemačka okupaciona sila uzalud su masovnim odmazdama i terorom pokušavali da ga uguše. Januara 1942. godine ustaše su u kući Milivoja Trivkovića u selu Gazivode zvjerski zapalile oko 20 članova porodica Trivković, Vuković i Furtula.
Tokom proljeća 1942. ustaše su poduzele ofanzivu u istočnoj Bosni. U martu, iz Sarajeva je krenulo 10.000 ustaša, jedinica „Crna Legija“ pod komandom Jure Francetića, u kojoj je bilo dosta lokalnih muslimana, uglavnom snaga muslimanske milicije i prema Drini potisnula desetine hiljada izbjeglica. Kraj marta i početak aprila je odnio 6000 srpskih glava u Starom Brodu na Drini, od kojih je značajan broj Srba sa područja Pala, Podgraba i Mokrog.
Domobrani u Palama 1942. godine
Sredinom novembra 1943. godine u akciji odmazde nad civilnim stanovništvom ustaše su pobile 180 stanovnika sela Rakovca.
Početkom aprila 1945. godine, najveće borbe vođene su za oslobođenje Sarajeva. Jake neprijateljske snage su ogorčeno branile spoljašnju liniju odbrane Sarajeva, a naročito Pale, znajući da bi gubitkom Pala partizanskim jedinicama bio otvoren put prema Sarajevu i da bi to ubrzo dovelo do pada glavnog grada Bosne i Hercegovine.
Tokom sarajevske operacije, najteže borbe vođene su na liniji Ođa – Željeznička stanica Stambolčić – Pale. Borci IV sandžačke brigade junački su se borili i nakon višestrukih juriša, 28. marta, uspjeli su da zauzmu jako njemačko uporište Ođu (kota 1379). Osvajanje Ođe bilo je od posebnog značaja za dalje nastupanje brigade u pravcu Pala. Borbe su nastavljene sutradan, brigada je prednjim dijelom izbila u neposrednu blizinu Pala, ali je snažnim protivnapadom Nijemaca njen prodor zaustavljen.
Diverzantska akcija Romanijskog partizanskog odreda u Jahorinskom potoku u septembru mjesecu 1941. godine
Borci 37. divizije Jugoslovenske armije, u zoru 3. aprila 1945. godine prelaze u opšti napad na frontu Željeznička stanica Pale – Podromanija. Borci Treće i Četvrte sandžačke brigade dobili su zadatak da izvrše napad na Pale. Žestoka borba je trajala tokom cijelog dana. Neprijatelj je prisiljen na brzo povlačenje prema Sarajevu.
U jutarnjim časovima, 3. aprila 1943. godine dijelovi Treće i Četvrte sandžačke brigade ušli su u Pale, ali nisu uspjeli da zauzmu jako uporište Nijemaca na Kalovitim Brdima, koja se uzdižu nad Palama. Neprijatelj je bio dobro utvrđen u zgradi bivše škole. Negdje u prvim večernjim časovima, uz snažnu podršku artiljerije, savladano je to posljednje uporište i Pale su bile oslobođene. Tako je iz pravca Pala bio slomljen spoljni odbrambeni bedem Sarajeva, što je omogućilo Četvrtoj sandžačkoj udarnoj brigadi da krene u napad za oslobođenje Sarajeva. Tog 3. aprila prikupljene su partizanske jedinice u širem području Pala, izvršene su pripreme za napad na Sarajevo. Glavni grad BiH oslobođen je 6. aprila 1945. godine.
Spomenik narodnom heroju Milanu Simoviću iznad zajedničke grobnice poginulih vojnika i civila u Drugom svjetskom ratu u Palama
Na današnji dan prije 70 godina nacistička Njemačka kapitulirala je u Drugom svjetskom ratu. Od tada se 9. maj širom svijeta slavi kao Dan pobjede nad fašizmom.
Za vrijeme NDH stradalo je u masovnim pokoljima ustaša i srpsko stanovništvo Vrhprače, Vijara, Jelovaca i drugih mjesta. U toku Drugog svjetskog rata na području opštine Pale stradalo je oko 1.200 civila, dok je u oslobodilačkoj borbi protiv fašizma poginulo više od 350 boraca. Paljanska opština je u Drugom svjetskom ratu izgubila petinu svog stanovništva, a tačan broj poginulih i danas nije poznat i ozvaničen.
Četnici na Romaniji: Radomir Nešković i Jovo Planinčić sa civilima
Gubici Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu bili su strahoviti. U borbi protiv fašističkih osvajača poginulo je više od 300.000 ljudi, a u koncentracionim logorima, zatvorima – od gladi, bolesti i ratnih razaranja stradalo je 1.400.000 civilnih žrtava. Samo u koncentracionom logoru Jasenovac na teritoriji ustaške NDH umoreno je na zvjerski način oko 700.000 ljudi, najvećim dijelom Srba i Jevreja. U Drugom svjetskom ratu preko 80% žrtava u Jugoslaviji su bili Srbi. Ako uporedimo ljudske žrtve Jugoslavije sa žrtvama ostalih naroda u toku Drugog svjetskog rata, onda je u odnosu na broj stanovnika jedino Poljska imala veće gubitke.
Ustaška Crna legija u borbama kod Han Pijeska, januar 1942. godine.
Vezano:
70 godina od pokolja Srba u selu Rakovac
Narodni heroj Mihajlo Čvoro
Milan Simović – od skretničara vozova do narodnog heroja
Proljeće koje je odnijelo niz Drinu stotine Paljana
Diverzantska akcija Romanijskog partizanskog odreda u Jahorinskom potoku
„Četnički grobovi“ na Ravnoj planini
Četnici na pragu Sarajeva 1943. godine
Osvještan spomenik u selu Gazivode kod Podgraba
Njemačka minobacačka granata svjedok ratnih pohoda na Romaniji
(www.palelive.com)
