Огласи
Nekropola je groblje ili mjesto gdje se sahranjuje, dok je bukvalno značenje, prevedeno sa grčkog „grad mrtvih“. Pored rijetkih primjena riječi za moderna groblja riječ se gotovo isključivo koristi kad se misli na groblja antičkih i srednjovjekovnih civilizacija. U srednjovjekovnoj Bosni nekropolama se nazivaju lokaliteti sa skupinama stećaka i nadgrobnih spomenika. Radi se o manjim skupinama, ali i lokalitetima sa stotinama nadgrobnih spomenika (Nekropole stećaka).
Stećci su kameni nadgrobni spomenici, raznih oblika, koji su kao opštenarodni običaj klesani i postavljani širom Bosne i Hercegovine, kao i na susjednim područjima Srbije, Crne Gore i Hrvatske, počev od kraja 12 do kraja 16 vijeka. Na stranicama ovih spomenika isklesani su zanimljivi dekorativni i simbolični reljefi, a na izvjesnom broju su uklesani epitafi starom Bosanskom ćirilicom na narodnom jeziku. U narodu su poznati kao grčki grobovi, mramori i mašeti. U njihovim epitafima ovi spomenici se ponekad nazivaju i biljeg i kam, a naučni radnici i obrazovaniji građani za njih koriste naziv stećak, koji je postao od riječi stojećak, što znači nešto veliko, visoko i postojano. Do sada je pronađeno više od 66.000 stećaka, od čega preko 50.000 na području današnje Bosne i Hercegovine. Više od 5.600 stećaka je ukrašeno i to najčešće: povijenom lozicom, rozetama, krstovima, štitovima i mačevima, lukom i strelom, ljudskim i životinjskim figurama, scenama lova na jelene, scenama turnira, geometrijskim ornamentima i slično. Preko 350 stećaka nosi natpise ćiriličnim pismom.
Iz natpisa na stećcima se izvode zaključci da pod stećcima počivaju vijernici Crkve bosanske, Pravoslavne crkve i Katoličke crkve. Mnogi naučnici povezuju kulturu stećaka sa postojanjem Crkve bosanske u srednjem veku, a pojedini ih čak vide kao najmasovnije materijalne ostatke bogumila, koji su poput katara sa zapada, sahranjivali svoje mrtve u prirodi umjesto na crkvenim grobljima. Postoje i oni koji im pripisuju sasvim drugačije poreklo i njihovo postojanje ni u kom pogledu ne vezuju za delovanje crkve bosanske.
Nekropole na području opštine Pale
Istorijski razvoj Pala karakteriše pojava brojnih nekropola i grobalja koja su nastajala u vremenskom razdoblju od 13 do 21 vijeka i koja su ostavila traga o životu Pala i njegovom kulturno istorijskom, odnosno teritorijalnom razvoju u proteklih 700 godina. Prostorno vremenska komponenta stećaka objašnjava nihovo etnološko, kulturološko i estetsko značenje u prošlosti i sadašnjosti.
U odnosu na ostale prijeratne sarajevske opštine, na Palama je ustanovljen najveći broj nekropola stećaka, oko sto lokaliteta što je 1/3 od ukupnog broja nekropola stećaka na području Sarajeva. Stećci su izgrađivani od kamena i to najčešće “stanca”, krečnjaka konglomera ili pješčara. Veličina nekropole zavisi od broja stećaka pa tako lokalitet sa 1-3 spomenika, možemo smatrati osamljenim stećcima. Lokalitet sa 3-20 stećaka je manja nekropala, a sa 20-50 stećaka je veća nekropola. Lokaliteti sa preko 100 spomenika su velike nekropole. Karakteristična je pojava postavljanje stećaka u redove ili nizove, a najčešća orijentacija je u pravcu istok – zapad, odnosno sjeveroistok-jugozapad. Kameni monolitni blok obrađivan je klesanjem i glačanjem, a oblikovan je u formama: ploče, sanduka, sanduka na postolju, sljemenika (sarkofaga), sljemenika na postolju, stuba, stele i krsta (krstače). Postoje i neobrađeni stećci u amorfnim oblicima kamena, koji je po nekad samo ovlaš pritesan. Svi ovi oblici su prizašli iz tradicije i estetskh mogućnosti sredine u kojoj su nastali. Bolja obrada, ukrašavanjem uklesanim ili reljefnim motivima, postavljanje natpisa i veličina stećka, uvijek su vezani za isticanje staleškog statusa sahranjenog, a ujedno ukazuju i na klesarsku tradiciju određenog područja. Natpisi na stećcima su aslesani starobosanskom ćirilicom, na onovremenom govornom jeziku, pa kao takvi imaju izuzetnu dokumentarnu vrijednost. Najranije se javljaju oblici ploče i sanduka (od kraja 12 pa do 14 vijeka). Zatim se javljaju varijateti tih oblika i novi oblik slemenik(od 14 do 16 vijeka). Najkasnije se javlja oblik stuba (od sredine 15 do 16 vijeka), što se vezuje za orijentalno porijeklo uspravnog nišana. Većina stećaka na palama nalazi se u zapuštenom stanju. O njima se ne vodi briga u smislu uređenja, održavanja ili čuvanja. Stanje pojedinih nekropola i uzroci koji ih ugrožavaju, iziskuju izvođenje određenih konzervatorskih radova. U nekim slučajevima bi se čak mora lo primjeniti premještanje ugroženih spomenika na neku rugu, privremenu ili stalnu lokaciju. Na području Pala evidentirano je sto lokaliteta srednjovjekovnih nekropola stećaka.
Karta opštine Pale sa ucrtanim lokalitetima i brojem pronađenih stećaka (klik za uvećanje 0,5 MB):
(Janković Vladimir / www.palelive.com)
