Dinastija Pavlović

Srpska vlastelinska porodica Pavlovići, poznati i kao Jablanići ili Jablanovići, po rodonačelniku njihovom Radenu Jablaniću, imala je posjede u istočnoj Bosni, a njen uspon počinje krajem XIV vijeka, sa knezom Pavlom Radenovićem.

Vladari iz porodice Pavlovića:

• Jablan ?
• Raden Jablanić (pomenut 1380), vlastelin
• Pavle Radenović (~1370-1415), knez
• Petar I Pavlović (1415-1420), vojvoda
• Radoslav Pavlović (1420-1441), vojvoda
• Ivaniš Pavlović (1441-1450), vojvoda
• Petar II Pavlović (1450-1463), vojvoda
• Nikola Pavlović (1450-1463), knez

Pavle Radenović (?-1415) srpski knez iz redova Pavlovića bio je jedan od najmoćnijih velikaša u kraljevini Bosni na prelazu iz XIV u XV vek. Bio je sin Radena Jablanića koji je imao posjede u istočnoj Bosni oko Krivaje i Prače. Kao jedan od provjerenih ljudi u kraljevstvu, zajedno sa Vlatkom Vukovićem (?-1392) 1391. godine zauzima Konavle, koje su do tada držali Sankovići. Poslije smrti Tvrtka I (ban 1353-1377, kralj 1377-1391) aktivno je učestvovao u smenjivanju i postavljanju kraljeva Bosne i za njegove vlasti su Pavlovići postali najmoćnija velikaška porodica uz Kosače i Vukčiće. Ubijen je u zavjeri kralja Ostoje (prva vlada 1398-1404, druga vlada 1409-1418), vojvode Sandalja (1392-1435) i Zlatonosovića tokom lova na Parenoj poljani kraj Bobovca, poslije čega ga je naslijedio nastariji sin Petar I (1415-1420).

Preuzimanjem dijela Konavla 1391. godine knez Pavle je postao susjed Dubrovačke republike prema kojoj je držao nekoliko carina. Njenim trgovcima je 1397. godine izdao povelju o slobodnoj trgovini i zaštiti u njegovim zemljama, za šta je nagrađen titulom građanina Dubrovnika. U spoljnoj politici je, kao i ostali velikaši kraljevine Bosne, podržavao Vladislava Napuljskog u sukobu sa Žigmundom Luksemburgškim (1387-1437) oko titule kralja Mađarske, koja se u to doba vodila. U unutrašnjoj politici je aktivno učestvovao u jačanju položaja plemstva u kraljevini, a potom i u nekoj vrsti de facto velikaškog namjesništva kraljice Jelene (Grube) (1395-1398) koje su kao njeni savjetnici pored njega, između ostalih, činili i Hrvoje Vukčić (?-1416) i Sandalj Hranić. Učestvovao je u izboru Ostoje za kralja 1398. godine, da bi ga sa ostalim velikašima zbacio sa vlasti 1404. godine postavivši Tvrtka II (prva vlada 1404-1409, druga vlada 1420-1443) za novog kralja. Poslije poraza Vladislava Napuljskog 1408. godine, sa ostalim velikašima je zbacio Tvrtka II koji je podržavao Vladislava i vratio na presto Žigmundovog pretendenta Ostoju.

Tokom avgusta 1415. godine na Kraljevoj Sutjesci kod Bobovca održavao se sabor kralja i vlastele kraljevine Bosne. Prilikom posebno organizovanog lova na Parenoj poljani, Zlatonosovići su na znak koji je mačem dao sam Sandalj Hranić napali Pavla i teško ga ranili, a njegovog sina Petra i poslanika Braila Težalovića su zarobili. Zavjeru su organizovali sam kralj Ostoja i vojvoda Sandalj zbog političkih sukoba sa Pavlom, optuživši ga za izdaju kraljevstva. Prema prvobitnom planu, Pavlov sin Petar je trebalo da bude oslijepljen, a posjedi Pavlovića podijeljeni između Sandalja i Zlatonosovića, koji su se nadali Olovu, koje se nalazilo uz njihove posjede, ali se od tog plana odustalo i Petru su ostavljeni očevi posjedi. Cijelom činu je prisustvovao i poslanik Dubrovačke republike Nikola Gučetić i Vlatko Tumurlić. Sam Pavle je ubrzo umro od posljedica rana koje je zadobio, ali je zato Petar pušten da se vrati na porodični posjed i nastavi upravljanje njime. Kao svjedok ovog napada Petar je za smrt svoga oca direktno okrivio Sandalja, što je cjelokupni jugoistočni dio današnje Bosne i Hercegovine gurnulo u rat između Pavlovića sa jedne i Sandalja odnosno Kosača sa druge strane. Najveća posljedica ovog žestokog sukoba za koji je djelovalo da se može okončati samo potpunim uništenjem jednih ili drugih bilo je direktno uključivanje Osmanlija u njega, prvo na strani Pavlovića, a potom i na Sandaljevoj strani, iako su oni de facto radili isključivo za sebe i postepeno osvajali dijelove kraljevine Bosne. Sam sukob se vremenom smirio, tako da su obje porodice praktično nestale sa osmanlijskim osvajanjem Bosne i Hercegovine.

Poslije smrti Pavla Radenovića, njegova zemlja je podijeljena, a smrtno neprijateljstvo medju bosanskim baronima, pretvorilo se u dugotrajno ratovanje Pavlovih sinova, Petra i Radoslava, protiv Sandalja Hranića.

Da bi održali ostatak očevih oblasti, braća Pavlovići obratili su se Turcima za pomoć. Stariji, Petar, poginuo je 1420. godine u borbi sa Isak-begom, koji je bio na strani Sandalja Hranića.

Veliki vojvoda Sandalj Hranić i vojvoda Radoslav Pavlović, najpoznatiji član ove porodice, bili su potčinjeni bosanskom kralju Tvrtku II, ali su bili vazali sultana Murata II. Njih dvojica su bili susedi, neprestano u sukobima. Marta 1435. godine iznenada je umro vojvoda Sandalj Hranić. Naslijedio ga je sinovac Stefan Vukčić Kosača, ali i sa njim je vojvoda Radoslav nastavio neprijateljstva. U ratu sa njim, vojvoda Radoslav je izgubio Trebinje i Župu Vrm sa Klobukom, a potpuno je istisnut i iz Primorja. Poslije smrti vojvode Radoslava Pavlovića, novembra 1441. godine, njegov sin Ivaniš Pavlović produžio je još nekoliko godina neprijateljstvo protiv svog ujaka Stefana Vukčića i protiv njega je podržavao kralja Stefana Tomaša.

Druga dva sina vojvode Radoslava, vojvoda Petar i knez Nikola, gospodarili su naslijeđenim zemljama u istočnoj Bosni, ali ograničeni uticajem Stefana Vukčića. U naletu Turaka 1463. godine stradale su zemlje Pavlovića, osvojene bez većih teškoća, a posljednji Pavlovići su pogubljeni.

U blizini Rogatice nalazili su se stećci nad grobovima vojvode Radoslava Pavlovića, njegove žene, jednog sina, brata i izvijesnog vijernog mu sluge. Na velikom nadgrobnom spomeniku na srpskom jeziku istesan je natpis:

„Ja, vojvoda Pavlović od Radasela, gospodar i knez ove zemlje, ležim ovdje u ovom grobu. Dok življah, ne mogaše me turski car nikojim junaštvom, ni kakvi darovima, pa ni borbom, ni velikom silom sa moje zemlje ni potisnuti ni pobijediti; još manje sam mislio da se odreknem svoje vjere. Bog mi je dao da sam mnogo **** pobijedio Turke. Hvala Bogu i slava što vazda vjerovah i što svoju zemlju ostavljam još u hrišćanskoj vjeri“.

Pečat Pavlovića i grb opštine Pale

Pogled sa Gradine na Pale

Petar I Pavlović (1415-1420) je bio srpski knez, a potom i vojvoda iz vlastelinske porodice Pavlovića. Poslije ubistva njegovog oca Pavla Radenovića (?-1415.) na Parenoj poljani kod Bobovca 1415. godine kome je prisustvovao, Petar preuzima vođstvo nad Pavlovićima i sa mlađim bratom knezom Radoslavom (1420-1441) otpočinje rat protiv Sandalja Hranića (1392-1435) i Kosača. U tom sukobu se oslonio na pomoć Osmanlija, čiju je pomoć platio priznavanjem vazalnih odnosa prema sultanu, što je rezultiralo velikim uspjesima protiv Sandalja koji je bio potpuno potisnut. Međutim Osmanlije su promijenile stranu i 1420. godine su stigle u kraljevinu Bosnu kao Sandaljevi saveznici protiv Pavlovića. U sukobu sa njima gine sam Petar, a na čelu Pavlovića ga nasljeđuje njegov mlađi brat Radoslav.

Petar pomoć u ovom sukobu traži od Osmanlija, obećavši im vazalstvo za uzvrat, što su oni prihvatili i već na jesen 1415. godine njihovi odredi upadaju u Zahumlje predvođeni braćom Đurđem i Stefanom Miloradovićem. Uz pomoć Osmanlija Petar je do 1417. godine ovladao cjelokupnim Konavljem koje je do tada bilo podijeljeno između Pavlovića i Kosača. Da bi utvrdio svoj posjed u primorju on je sa Dubrovčanima ugovorio podizanje cisterne za vodu u tvrđavi Sokol koja je bila najznačajnija utvrda u Konavlju.

Pritisak Pavlovića na Sandalja i one koji su ga podržavali bio je toliki da je sam kralj Ostoja morao da tajno noću pobjegne sa sabora vlastele Kraljevine Bosne da ga ne bi snašlo isto ono što je on organizovao Pavlu Radenoviću par godina ranije. Posljedica ovoga i Sandaljeve naizgled bezizlazne situacije, bila je i Ostojina odluka da priđe Pavlovićima i da bude jedan od onih koji će se okoristiti propašću Kosača, ali bez pretjeranog uspjeha jer on već 1418. godine umro. Njegov sin i nasljednik Stefan Ostojić (1418—1421) je nastavio neprijateljsku politiku prema Sandalju, ali bez vidljivog uspjeha. Međutim i sam sukob se djelimično smirio jer je Sandalju u pomoć pritekao sin njegove druge žene Jelene iz prvog braka Balša III Balšić (1403-1421), a i Sandalj je shvatio da je jedina sila koja donosi prevagu u sukobima samo snaga Osmanlija, tako da je i on postao njihov vazal, najvjerovatnije sredinom 1418. godine pošto se u jesen iste godine pominje kao nesumnjivi gospodar svojih zemalja.

Presudni događaj u ovoj fazi sukoba Sandalja i Petra, najvjerovatnije je bila Hranićeva odluka da proda Dubrovačkoj republici njegov dio Konavlja. On je 27. juna 1419. godine prodao svoj dio za 30.000 perpera, dok je Petar odbio da republici svetog Vlaha proda svoj dio. Najverovatnije uz pomoć tih sredstava Sandalj uspjeva da pokrene Osmanlije i oni početkom 1420. godine ponovo upadaju u kraljevinu Bosnu, ali ovoga puta su njihovi napadi usmjereni protv Pavlovića. Tokom tih borbi krajem marta iste godine, u jednom sukobu sa njima gine sam Petar, a vođstvo nad Pavlovićima i vojvodsku titulu preuzima njegov mlađi brat knez Radoslav.

Najveća posljedica ovog žestokog sukoba koji je djelovao da se može okončati samo potpunim uništenjem jednih ili drugih bilo je direktno uključivanje Osmanlija u njega, prvo na strani Pavlovića, a potom i na Sandaljevoj strani, iako su oni de facto radili isključivo za sebe i postepeno osvajali dijelove Kraljevine Bosne. Sam sukob se vremenom smirio, tako da su obje porodice praktično nestale sa osmanlijskim osvajanjem Bosne i Hercegovine.

Radoslav Pavlović (1420-1441) je bio srpski knez, a potom i vojvoda iz vlastelinske porodice Pavlovića. Poslije pogibije starijeg brata Petra sukobu sa Osmanlijama 1420. godine, preuzima titulu vojvode i vođstvo nad Pavlovićima. Okončao je sukobe sa Kosačama i oženio se Teodorom, ćerkom Vukca Hranića i sestrom budućeg vođe Kosača Stefanom (1435-1466) sa kojom je imao tri sina. Svoj dio Konavlja je 1426. godine prodao Dubrovačkoj republici za 18.000 perpera, ali je već 1430. godine otpočeo tzv. (prvi) Konavljanski rat oko prodatih teritorija koji se okončao 1432. godine priznavanjem stanja sa početka sukoba. Probao je 1435. godine da se poslije smrti vojvode Sandalja Hranića (1392-1435) okoristi novonastalom situacijom, ali je u sukobu sa bratom svoje žene Stefanom izgubio južne dijelove svoje zemlje sa Trebinjem. Umro je 1441. godine, a naslijedio ga je sin Ivaniš (1441—1450).

Veliki vojvoda Radoslav Pavlović, gospodar Trebinja, pored dvorova u gradu Borču iznad rijeke Prače kod Mesića imao je i dvorac „stobor“ u Pridvorcima, dvorac „stobor“ u Soko gradu u Konavlima (Jiriček), kule na Klobuku, gradinu u Gornjim Palama na vrelu paljanske Miljacke, Pavlovac na Prači, Hodidjed na Bulozima, Stari grad na sastavcima Paljanske i Mokranjske Miljacke, Zvečaj (Ustiprača), Brodar na Drini, Višegrad, Dobrun, Hrtar i Vratar na Drini, Pavlovac u Tvrdinićima, Pavlovac kod vrela Prače, Pavlovo Ždrijelo na Romaniji, Toplik u Lukavici i Kobilj Do.

Padom Bosne pod tursku vlast (1463) oblast Pavlovića podijeljena je u 11 nahija, a cijelo područje Turci su, prema imenu ranijih gospodara Pavlovića nazvali Vilajet Pavli.

U prvom turskom popisu stanovništva, 1468/69. godine mjesto Pale pojavljuje se u obliku neobičnog turskog naziva Bogazi Yumry kao sjedište jedne od 11 nahija. Nahija Bogazi Yumru je obuhvatala šest sela a dva od njih bila su smještena u paljanskom polju. Jedno je Bogazi Yumru a drugo Podgrađe.

Padom Bosne pod tursku vlast, srpski narod se našao u najtežem ropstvu, eksploatisan i ponižen. Ne postoje nikakvi podaci o urbanizaciji područja Pala u turskom periodu. Jedino je varošica Prača zadržala svoj trgovački značaj, pa i izvjestan procvat, sve do velikog požara i epidemije kuge u XVIII vijeku.

Naziv Vilajet Pavli za ovo područje istočne Bosne održao se sve do početka XIX vijeka. U to doba naše naselje se počinje zvati Pale. Pod tim imenom ubilježeno je na jednoj karti iz 1877. godine, ali je i cijeli kraj obilježen kao Pale.

(www.palelive.com)