Огласи
Podignuta je 1909. godine. Osvećenje je izvršio Mitropolit Evgenije Letica.
Hramovna slava – Uspenje presvete Bogorodice 28. avgusta
Saborni dani : Velika Gospojina 28. avgust, Petrovdan 12. juli, Usjekovanje glave Sv. Jovana Krstitelja 11. septembar.
Projektant Lazar Drljača
Crkvu na Palama je projektovao dvadesetčetvorogodišnji nesvršeni građevinski tehničar Lazar Drljača, srpski Krajišnik. Lazar je rođen 10.02.1881. godine u selu Buševići, kod Krupe na Uni. U Sarajevu je završio bravarski zanat 1900. godine. Iste godine se upisuje u građevinsku tehničku školu u Sarajevu. Pred maturski ispit zbog pjevanja srpskih pjesama koje su bile zabranjene Lazar dobije 16 dana zatvora i zabranu pristupanja ispitu godinu dana. U to vrijeme, u proljeće 1905. godine, raspisan je konkurs za izradu projekta crkve na Palama. Lazar se prihvatio posla i projekat je predao početkom jula. Nakon toga Lazar završava tehnicku školu i dobija saznanje da je njegov projekat dobio prvu nagradu i da će se po njemu graditi crkva na Palama. Lazar je za svoj trud dobio pristojnu nagradu, a potom odlazi u Beč na Akademiju likovne kulture. Diplomira 1910. godine, a potom postaje student Sorbone u Parizu. Svoja djela izlaže u Parizu i Rimu. Lazar Drljača umire 13.07.1970. godine i sahranjen je pored Šanticeve vile na Prenju.
Izgradnja crkve
Osvećenje temelja crkve na Palama, obavljeno je na Petrovdan 12.jula 1908. godine. Čin osvećenja izvršio je prota Vaso Popović i pri tom je pohvalio rad svještenika Đorđa Grabeža. Na osvećenju temelja je bilo prisutno preko 1000 ljudi.
Nakon dva i po mjeseca nakon ovog čina, došlo je do aneksije Bosne i Hercegovine. Gradnja je nastavljena u najtežoj političkoj vatri. Već 30. avgusta 1909. godine hram je bio gotov, gradnja završena i posvećena Uspenju presvete Bogorodice Velikoj Gospojini, 28. avgusta. Oština Pale Veliku Gospojinu proslavlja kao slavu grada.
Ostalo je zapisano da su tog dana: „Dojahali na konjima iz Goražda, Trnova, Foče, Sarajeva, Visokog, Zenice, Sokoca, Han Pijeska, Rogatice i Višegrada. Drugi su došli prugom, pješke, mlado i staro, muško i žensko, seljaci i gospoda, dobronamjerni, a bogme i zlonamjerni. Crkvi se u svečanom činu osvećenja teško moglo prići. Poslije tog uzvišenog čina, nastalo je veselje i gozba. Bilo je rakije, piva, ruma, boze i slatkiša. Teško je procjeniti koliko je hiljada ljudi bilo na livadi oko hrama.“
Slučajna je podudarnost htjela da u hramu koji je projektovao Krajišnik, prvi svještenik bude opet Krajišnik, Đorđe Grabež, rođen 16.03.1869. godine u selu Bukovci kod Jajca. Bračnom paru Grabež su umirala djeca, jedino su dvadesetu godinu doživjeli Trifko i jedna sestra. Trifko Grabež je kasnije bio član Mlade Bosne i jedan od učesnika atentata na prestolonasljednika Ferdinanda 28.06.1914. godine.
Svetilište u dva rata konjušnica
Prvi posao Austrougara bio je da na početku Prvog svjetskog rata 1914. godine skinu zvono i otpreme u topionicu. Otpremanje crkvenih zvona je u to vrijeme bila opšta pojava.
Paljanska crkva je na početku rata bila mjesto gdje su se zatvarali carski konji. Ta „civilizovana Evropa“ utjerivala je u hram alate, putalje, dorate, kulaše. Austrougarski vojnici su cinično govorili da rzanje konja podsjeća na bogosluženje pravoslavnih sveštenika.
U Drugom svjetskom ratu pune četiri godine plamtjela je vatra unutar hrama, s vremena na vrijeme, tu među konjima, među svecima, među freskama. Dijelovi oltara, svete knjige, knjige rođenih i umrlih, ljetopisi, povelje, krstionice, sve od čega je mogla da se potpali vatra izgorilo je.
Vršeći ovo skrnavljenje Ustaše su okretale likove svetaca prema zidu, da svetac ne vidi njihove zločince.
Nakon završetka rata, Paljani su obnovili svoj hram.
Hram nepotpune orjentacije
Paljanska crkva je ukošena za 35 stepeni, oltar je okrenut prema jugoistoku, a portalna vrata prema sjeverozapadu, a ne u pravcu zapad-istoč. Graditelj je na dan osvećenje temelja zgrade napravio grešku, a greška je povukla i druge, kao što je spomenik žrtvama prvog svjetskog rata i nekoliko zgrada stambenog i javnog sadržaja.
Paljanska parohija
Paljanska parohija osnovana je 1890. godine. U sastav paljanske parohije ušla su sela od Kozije Ćuprije, Buloga, Ljubogošte, Trebevića, Rakovca, Ćemanovića, do ispod Romanije sela Bogovića. Parohijska crkva na Palama posvećena je Uspenju Presvete Bogorodice. Zasluge za njenu gradnju pripadaju prvom paljanskom svešteniku Đorđu Grabežu. Glavni izvođač radova bio je Miloš Miladinović iz Donjeg Vakufa. Crkvu je osvetio mitropolit Evgenije (Letica) 30. avgusta 1909. godine. Do sada su poznati paljanski sveštenici: Đorđe Grabež 1890-1917; Milan Lalić 1917-1918; Simo Begović od 1918. do početka Drugog svetskog rata; poslije Drugog svjetskog rata opet Milan Lalić; Vladimir Šoljević 1947-1952; Dragoljub Savić 1952-1987. Iste godine kada je penzionisan prota Savić osnovana je druga paljanska parohija. Na prvu paljansku parohiju postavljen je Slobodan Lubarda, a na drugu Miomir Zekić. U ljeto 1996. godine osnovana je treća paljanska parohija, a za trećeg paroha je postavljen Jeremija Starovlah.
Izvor za dio informacija: Knjiga Pale i Paljani, profesora Mojsija Đerkovića
(www.palelive.com)
