Izložba povodom 130 godina Fočanskog sokola

FOČA – U Muzeju Stare Hercegovine u Foči otvorena je izložba „Fočanski soko“, autora Danka Mihajlovića, povodom 130 godina od kada je sokolsku misao u Foču donio tadašnji student medicine u Gracu Risto Jeremić i osnovao prvo Sokolsko društvo u BiH.

Izložba hronološki prikazuje djelovanje ovog panslovenskog pokreta nazvanog po ptici koja u narodnim pjesmama označava junaka, njegovo osnivanje u Češkoj 1862. godine, dolazak u Foču i BiH i rad do 1914, a zatim obnovu i djelovanje do 1941. godine.

Autor Danko Mihajlović rekao je da je ova izložba omaž značajnim građanskim porodicama iz Foče koje su u teškim vremenima austrijske okupacije pokrenule nacionalnu borbu na savremen način.

On je istakao da je Sokolstvo imalo nemjerljiv značaj, jer je kao prva politička organizacija okupljala cjelokupno srpsko stanovništvo i u gradu i na selu, a očuvalo je i srpsku nacionalnu misao u vrijeme rigidnog perioda okupacije.

„Sokolski pokret nije bio samo gimnastičarski, već i kulturni, jer su u okviru svog programa držali niz predavanja iz različitih oblasti, kao što su medicina i ekonomija. Putem Sokolstva i Pobratimstva, koji su bili u simbiozi, počeli su tihu političku akciju, koja je dovela do oslobođenja i ujedinjenja 1918. godine, a bila je brana Kalajevom režimu koji je nastojao da stvori vještačke nacije gušeći srpsku nacionalnu svijest“, rekao je Mihajlović.

Najviše fotogarfija, dokumenata i artifakata zastupljenih na izložbi potiče iz perioda 1918-1941.

„To je vrijeme kada je Sokolstvo društvo od državnog značaja i njegov rad je tekao neometano i tada su nastale brojne društvene tekovine, koje su u našem društvu i danas vidljive. Pozdrav `zdravo` je univerzalni sokolski pozdrav, a bio je službeni pozdrav i u bivšoj Socijalističkoj Jugoslaviji, organizovali su velike sletove i njegovali kult gimnastike i ritmike“, rekao je Mihajlović.

Risto Jeremić bio je prvi domaći hirurg u BiH i jedan od prvih akademika sa ovih prostora.

On je, kao student u Gracu, pokrenuo u Foči 1893. godine prvo Sokolsko društvo u BiH, a zatim je osnovao i Trezvenjačko društvo „Pobratimstvo“, koje je bilo podstrek za osnivanje niza sličnih antialkoholičarskih društava kod južnoslovenskih naroda.

Bio je među osnivačima „Prosvjete“ u BiH i jedan od njenih prvih predsjednika. Na izložbi se može pročitati i njegov zapis iz 1933. godine „Kako je Pobratimstvo osnovano“.

Osvrćući se na teške prilike pod austrijskim režimom, Jeremić je naveo da je Monarhija vršila pritisak na školu i crkvu, nicale su javne kuće, bujale venerične bolesti, širio se alkoholizam, harala tuberkoloza.

„Bosanski studenti u Gracu, sprva desetak njih na broju, budno su pratili događaje u zarobljenoj otadžbini. Uočivši i pravilno ocenivši stanje u zemlji, shvativši šta se sve može, a šta ne može, ti mladi ljudi dođoše do zaključka da rad treba početi popravkom samih sebe i mana u narodu“, pisao je Jeremić.

Po ugledu na njemačke Turiferajne i češke Sokole, studenti prihvataju misao Sokolstva i unose je u otadžbinu s čvrstim uverenjem da će tim putem moći očuvati narodno zdravlje koje biješe pokleknulo i istovremeno ispremrežiti zemlju organizacijom koja će moći da posluži kad vreme dođe.

„Započelo se s Fočom, gde je u julu 1893. osnovan Soko sa trezvenjačkim odsekom, ali društvo beše neoprezno ispoljilo svoj program, te ga okupatorska vlast ukide. Izmenivši oblik, osnivači bez odlaganja odmah iza ukidanja Sokola, podnose pravila Pobratimstva, trezvenog udruženja sa odsekom za čuvanje i negovanje zdravlja, i vlast ih odobri i tolerira“, zapisao je u sjećanjima akademik Risto Jeremić.

Na izložbi je zastupljen i novinski članak iz „Zetskog glasnika“, koji najavljujući proslavu 40 godina od osnivanja Fočanskog sokola prenosi riječi Vojislava Besarovića, koji je predvodio Sarajevsku sokolsku župu.

„Prva sokolska iskra sinula je u Bosni 1893. godine. Tada je ondašnji medicinar, kasnije nacionalni radnik dr Risto Jeremić osnovao prvo Sokolosko pobratimsko društvo u Foči sa zadaćom da budi nacionalnu svijest među svojim članovima, da im sokolskim vježbama podiže fizičku snagu, propovijedajući borbu protiv poroka, naročito alkohola, da ih spremi u moralnom pogledu za borbu u životu“.

Iste godine „Sokolski glasnik“ piše o proslavi 40 godina društva u Foči, kada je priređen veliki sokolski slet na koji su stigli sokoli sa svih strana u impozantnom broju.

Istoričar Bojan Krunić, viši asistent na Filozofskom fakultetu na Palama, kaže da su pokretači i nosioci nacionalne misli kroz Sokolski pokret poticali iz uglednih srpskih porodica, koji su u materijalnom smislu bili dobrostojeći, ali su za opšte dobro bili spremni da rizikuju sve.

„To je ono što nama danas fali i zaista tim ljudima moramo da odajemo češće počast i da im se divimo“, istakao je Krunić, koji je govorio na otvaranju izložbe.

Sokoli i sokolice vježbali su u „sokolani“, koja je najprije nalazila u okviru Srpske škole, zatim u kući Riste Jeremića, a nakon Prvog svjetskog rata u bivšoj kasarni koju je podigla Austrougarska. Osim u gradu, postojale su dvije seoske sokolske čete – u Miljevini i Jošanici.

Dvije glavne sprave za vježbanje bile su preča ili vratilo i paralele, odnosno razboj, a vježbe su vodili prednjaci, među kojima se posebno isticao Novak Popadić.

Sokolsko društvo bilo je nerazdvojivo od Trezvenjačćkog društva „Pobratimstvo“, a oba je dugo godina predvodio veliki nacionalni borac Milan Hadživuković.

Na izložbi su, među brojnim posjetiocima bili i potomci nekadašnjih fočanskih sokola.

„Pronašao sam na spisku članova Sokolskog društva svog pokojnog đeda Sima Dragovića, a našao sam fotografiju sa Sokolskog sleta u Sofiji gdje mi je otac Milan“, kaže Radenko Dragović.

Igor Popadić je izrazio zadovoljstvo i sreću što Muzej čuva sjećanje na njihove pretke. „Slike su iz naše kuće, ovdje je đedo Nikola Kočović, otac od moje bake, koji je bio bankar, direktor prve Srpske banke, a tu je i drugi prađed Vasilije Popadić koji je bio kovač. Velika mi je čast što je jubilej ovako obilježen“, kaže Popadić.

Tokom pripremanja izložbe korištena je dokumentarna građa Muzeja Stare Hercegovine, arhivska građa Arhiva BiH, te dokumenti iz porodičnih arhiva Jeremića, Hadživukovića i Grujičića.

Osim originalnih artefakata, izložba sadrži 20 panoa na kojima je predstavljena hronologija djelovanja ovog sportskog, kulturnog i nacionalnog društva od izuzetnog značaja za društveni razvoj fočanskog kraja.

Izložbu „Fočanski soko“ otvorio je načelnik opštine Milan Vukadinović, koji je poručio da Foča ima čime da se ponosi i da je ovo odlična prilika da se građani upoznaju o velikim djelima slavnih predaka.

Izložba, za koju je grafički dizajn uradila Dijana Tomović, biće otvorena do 26. juna.

(www.palelive.com/Srna)