Огласи
Eminentni pozorišni i likovni kritičar i publicista iz Sarajeva Vojislav Vujanović za Novinsku agenciju Republike Srpske SRNU govori o Sarajevu, sarajevskim Srbima, srpskom duhovnom i spomeničkom blagu kroz vijekove…
Srbi su, istorijski posmatrano, dali snažan pečat i na planu pozorišne umjetnosti u Sarajevu, gdje su 1920. godine bili utemeljivači i osnivači prvog profesionalnog pozorišta, mada je tadašnje muslimansko stanovništvo na teatar gledalo kao na „đavolju rabotu“, rekao je Srni pozorišni i likovni kritičar i publicista iz Sarajeva Vojislav Vujanović.
„Prva profesionalna glumica u BiH bila je Srpkinja LJubica Stefanović. Ona je rođena 1888. godine u Gradišci, odakle je kasnije ‘pobjegla’ sa jednim putujućim pozorištem. Tokom Prvog svjetskog rata prepješačila je Albaniju, stigla na Krf, a onda otišla na Korziku, gdje je srpskim vojnicima i ranjenicima organizovala priredbe, čiji je cilj bio podizanje morala i patriotizma među njima“, ističe Vujanović.
 |
Jedno od najvećih srpskih imena bosanskohercegovačkog teatra, naglašava on, svakakao je i Jelena Kešeljević, koja je u Sarajevo došla 1920. godine, kada zajedno sa Stefanovićevom učestvuje u formiranju pozorišnog ansambla u Sarajevu.
Tu je i bračni par Ćurčić – Zorica i Andrej, a kao prvi organizator pozorišnih predstava pojavljuje se Borivoje Jeftić, koji je „krojio“ repertoar Narodnog pozorišta sve do 1941. godine.
Vujanović dodaje da je tadašnje muslimansko stanovništvo u Sarajevu pozorišne predstave doživljavalo kao „đavolju rabotu“, pa su napredni Srbi morali da vode računa i o takvim pogledima i otporima, zbog čega je repertoar najčešće bio populistički, namijenjen običnim i neobrazovanim ljudima.
On smatra da je neizostavno istaći ulogu Srba u Sarajevu u procesu razvoja nacionalne svijesti krajem 19. i početkom 20. vijeka, i identifikaciji sa Pravoslavnom crkvom na ovom području, u čemu je prednjačio Bogoljub Petranović, koji je srpske kiridžije i seljake, koji su dolazili u Sarajevo na pijacu ili nekim drugim poslom, uvjeravao i učio da su, osim što su pravoslavci, oni i Srbi, jasno im ukazujući na razliku od muslimana i Hrvata tog doba.
„To razvijanje svijesti o nacionalnoj pripadnosti jačalo je i podsticalo i revolucionarnu svijest kod Srba, posebno kada je riječ o živom otporu prema Austrougarskoj monarhiji, kao i pokušajima odnarođavanja, tj. stvaranja svojevrsne ‘bosanske nacije’, a što se nerijetko i danas može primijetiti u određenim bošnjačkim intelektualnim i kvaziintelektualnim krugovima u sarajevskoj čaršiji“, upozorava Vujanović.
To je išlo toliko daleko, precizira on, da se 1910. godine pripremao i određeni udžbenik o bosanskom jeziku u BiH, a koji su 1991. godine, za vrijeme građanskog rata u BiH, ponovo štampali pojedini ljudi u muslimanskom Sarajevu.
Revolucionarni zanos i jačanje nacionalne svijesti Srba u tadašnjoj BiH, nastavlja Vujanović, doveli su do stvaranja pokreta „Mlada Bosna“, kao čin otpora zavojevačkoj vlasti.
 Danilo Ilić |
„Alfa i omega ‘Mlade Bosne’ bio je Danilo Ilić, koji je stanovao u srpskom dijelu sarajevske Baščaršije pod nazivom Oprka, a o tom čovjeku
svojevremeno je pisao i Ivo Andrić. Zaprepastio sam se negdje 1996. godine kada sam, prolazeći tim dijelom Sarajeva, vidio da nema kućerka u kojem je učitelj Danilo stanovao sa svojom majkom, jer je neki nadobudni tajkun gradio neku glomaznu građevinu. Na tom mjestu nema više ni traga ni od kuće Jakšića, niti drugih Srba“, rezigniran je Vujanović.
Ne samo da mu je žao što se znamenitim i čestitim sarajevskim Srbima danas u ovom gradu ne želi da da kakvo-takvo dostojno obilježje, nego ovih dana, kao prst u oko Srbima, provijava i ideja o izgradnji spomenika Francu Ferdinandu, ozloglašenom osvajaču i zavojevaču.
Despića kuća Sarajevo
Istoriju sarajevskih Srba „pisala“ je i čuvena porodica Mihajla Despića, koja je „prva u Bosnu donijela dah pozorišta“, a u afirmaciji pozorišne kulture pomogao je tada i britanski konzul Holms.
Srbi, ali i druge napredne Sarajlije, navodi Vujanović, na večernje predstave u Despića kuću dolazili su tada sa fenjerima u rukama, i jastučićima, na kojima su tokom predstave sjedili na podu ove domaćinske kuće.
Despića kuća Sarajevo
On ističe da je to još jedan dirljiv i plastičan čin i prikaz sveukupnog doprinosa sarajevskih Srba razvoju kulture i civilizacije u Sarajevu uopšte.
Govoreći o vremenu u kojem sada žive Srbi u Sarajevu, Vujanović ističe da je prošle godine napisao knjigu o srpskom humanitarnom udruženju građana „Dobrotvor“, čiji su članovi tokom otadžbinskog rata u BiH pomagali i vodili brigu o svojim sunarodnicima u Sarajevu.
To je priča o „jadnicima koji su, uprkos svim svojim nedaćama, imali snage da pokušaju pomoći i onima koji su bili u još goroj situaciji od njih“.
Naveo sam, kaže on, u tom štivu bezbroj primjera snage, energije i hrabrosti koju su Srbi uložili da pomognu Srbima… Volio bih da u Sarajevu promovišem tu knjigu, ali – kako sada stvari stoje – bojim se da od toga neće biti ništa.
„Moja knjiga prećutno dokazuje – kao reagovanje na izjavu jednog mog ‘ bošnjačkog nazovi-prijatelja’, koji je naizgled neoprezno ustvrdio da Srbi nikada nisu ni bili, niti živjeli u Sarajevu – da, nažalost, Srba danas više nema u Sarajevu“, naglasio je Vujanović.
Prema njegovom riječima, u gradu na Miljacki ima nekih „srpskih“ udruženja i pojedinaca koji djeluju i nastupaju – što u političkom miljeu, što u nevladinom sektoru, ali „oni na najvulgarniji način uporno i neshvatljivo barataju čudnim podacima da Srba u Sarajevu i dalje ima oko 20.000, što je čista laž“.
„Srba danas u Sarajevu može da bude najviše oko 10.000, ali nam struktura te populacije govori o 5.000 Srba ‘izgubljenih u mješovitim brakovima’, dok se u drugoj polovini nalazi oko 3.000 staraca koji svakodnevno neumitno umiru. Ostatak od preostale 2.000 Srba, njih oko 500 uopšte se više i ne usuđuju da prisluže svijeću u nekom od pravoslavnih hramova ili grobalja u Sarajevu, a kamoli da proslave Božić ili Vaskrs“, ističe Vujanović.
On zaključuje da se samo još nekih 1.500 preostalih Srba u Sarajevu može nazvati istinskim Srbima koji drže do svog naroda, do svoje vjere, do svoje krsne slave i koji idu u crkvu.
S obzirom na trenutnu političku situaciju u BiH i Sarajevu, on otvoreno izražava sumnju da će Srbi za nekih 10 do 15 godina uopšte željeti da žive u Sarajevu, gradu koji su osnovali, gradili, oplemenjivali, a koji im je, na kraju, priredio nezapamćene i nekažnjene zločine, stradnja i patnje.
Jednom riječju, Sarajevo je Srbima zalupilo svoja vrata i danas im zatvara i svoje kapije… Zašto?
(www.palelive.com / Ognjen Begović / Srna)
