Огласи
Ustaška Crna legija u borbama kod Han Pijeska, januar 1942. godine.
Drugi svjetski rat je brzo stigao u mala sela na Romaniji i brzo promijenio život seljaka, koji su do tada imali mir i spokoj. Kroz sela su počele marširati vojske koje su za sobom na njivama i u kućama ostavljale pustoš, a seljane ostavljale bez hrane.
Prvi dan rata u Partizane je stupio Manojlo Bašević iz sela Kusače u opštini Sokolac.
Po njegovom svjedočenju 1941. godine u oktobru ili novembru, na brdo Maće je izbio ustaški „stajaći zdrug“ i poslije kraćeg izviđanja i razmjene vatre puškama, počelo je granatiranje minobacačem Partizana koji su bili na brdu Gradac nadomak sela Smrtići. Vojske su se koncentrisale na brdima, jer su imale dobar pregled i prednost u borbi.
O borbama na Romaniji se znalo samo iz priča starijih koji su ih rijetko pričali, uvijek podižući ton i oštrinu.
Godinama koje su slijedile, dolazile su i prolazile razne vojske na Romaniji. Među njima SS 369 puk grupe „Vražje“, SS 14 PUK „Princ Eugen“, SS „Sojerlen“, 24 ustaška bojna, ustaški „stajaći zdrug“, ustaška jedinica „Crna legija“ koja je svoj ratni put završila na Romaniji jer je potpuno razbijena.
Nekoliko vojnika „Crna legije“ je nadomak Kusača stradalo. Oni su obezbjeđivali ustaški aerodrom u Luburić polju, tj. šire područje oko njega. Tih dana je saveznička avijacija dejstvovala po aerodromu i oko njega, te uništila neku utvrdu na mjestu kasnije izgrađene kuće Sveta Baševića u kojoj su bili vojnici. Naši borci su uzeli opremu i oružje poginulih ustaša. O tim događajima svjedoči njemački šljem koji danas stoji na toru za ovce i sedamdeset i nešto godina, plaši vrane, odolijevajući zubu vremena.
Aerodrom u Luburić polju je bio prvi partizanski aerodrom u Jugoslaviji, drugi je bio na Kozari. Njemačke snage su ga osvojile 1942. godine kao potencijalnu prijetnju, jer su saveznici mogli da dopreme oružje na Romaniju. U početku Nijemci nisu znali za aerodrom, dok njihov pilot nije primjetio naslagane čemprese i drva u obliku petokrake spremne da se zapale kao znak saveznicima.
1943. godine kada se spremao pokret na Sutjesku, na ovo malo selo se sjatila bolest i stomačni tifus. Manojlo Bašević ga je 6 mjeseci bolovao „na kiselom mlijeku” i čudom preživio, ali je propustio bitku na Sutjesci. Nakon bolesti Bašević se vraća na front i biva odlikovan medaljom. 1946. godine je upućen kao podoficir na kurs za oficira u Banjaluku, sa još dvojicom Baševića iz Kusača. Međutim, nije mogao naći svoj mir u Banjaluci, nešto ga je vuklo ovom kraju i životu na Romaniji. Poslije dva mjeseca se vraća u Kusače i dobija oficirsku penziju. Manojlo Bašević je umro 2009. godine u 88. godini života. Iza njega su ostala lijepa svjedočenja koja se i dalje prenose s koljena na koljeno.
Sudbina je htjela da se nakon toliko godina ukaže sjena borbe na brdima Maće i Gradina. Prije nekoliko godina, grom je udario u veliki stari bor i oborio ga. Seljani spremajući drva za pečenje rakije su ga posjekli i između dvije grane pronašli njemačku minobacačku granatu, koja je sve ove godine stajala zaglavljena između dvije grane, očuvana u smoli, kao svjedok ratnih pohoda na Romaniji sredinom prošlog vijeka.
Piše: Nikola Bašević
(www.palelive.com)
