„Romanijo, goro od junaka“

Vojvoda Stepa Stepanović: „Svevišnji, Ti koji gospodariš životom i smrću, blagoslovi ovaj plan za odbranu naroda mog i Tvog… Mi se samo branimo, čuvamo svoje njive i svoja ognjišta, svoju slobodu i svoju državu, svoju vjeru i hramove u kojima se Tebi iskreno i toplo molimo. Čuvaj, Bože, moje vojnike, sinove Srbije, a neprijatelja, koji hoće da otme ono što si nam Ti dao, nagnaj u bjekstvo…“

Svjedoci smo da se putem pojedinih medija, vrši gnusna propaganda kojom se nastoje izokrenuti stvarne činjenice. Visokopatriotski događaji se proglašavaji zločinačkim, a možda će se izdajnicima proglasiti i dobrovoljci sa područja okupirane Bosne i Hecegovine koji su se borili protiv Austrougarske tiranije i terora.

Vježba austrougarske vojske kod Rogatice

U ljeto, 1914. godine Austrougarska je preduzela opsežne vojne vježbe na planini Romaniji. Vojni manevri imali su za cilj da zastraše Srbiju i njen narod. Nadvojvoda Ferdinand dolazi u Sarajevo. Odabrao je Vidovdan kao veliki srpski praznik i krenuo da obiđe odrede koji su vršili vojne manevre preko Pala, Romanije, Sokoca, Rogatice do Drine. U pratnji generala Oskara Poćoreka idući prema Gradskoj vjećnici na nadvojvodu Ferdinanda je izvršen atentat. Austrougarska je poslije Sarajevskog atentata 28. juna 1914. godine, postavila Srbiji ultimatum od dvanaest tačaka. Između ostalog bilo je navedeno da Austrougarska policija učestvuje u istrazi povodom atentata. Srbija kao suverena država je takav ultimatum odbila.

Tačno 28. jula 1914. godine Austrougarska je objavila rat Srbiji. Na teritoriji pod Austrougarskom upravom, započela je opšta mobilizacija. Srbi koji su uspjeli da pobjegnu preko Drine odmah su se priključili srpskoj vojsci. Unutar Austrougarske vojske formiraju se Handžar divizije koje su mahom bile popunjene muslimanima i djelom Hrvatima. Počinju i represalije nad srpskim stanovništvom.

Sveštenika Dimitrija Jevđevića Austrougari dovode iz Prače u Sjetlinu, vezuju ga za stub na željezničkoj stanici. Vozovi sa vojskom koja putuje na front staju na stanici, a vojnici vezanog sveštenika podvrgavaju ruglu, ponižavanju, psovkama i pljuvanju. Takvo gnusno ponašanje trajalo je puna tri mjeseca, nakon čega je sveštenik strijeljan. Osnovni uzrok takvom ponašanju je bio Trifko Grabež. Koji nakon Sarajevskog atentata sa djevojkom polazi vozom iz Sarajeva prema Višegradu kod sestre. Voz kojim su putovali staje na stanici u Prači, gdje se Grabež susreće sa Dobroslavom Jevđevićem. Razgovor njih dvojice je prisluškivao jedan žandarm. U toku noći žandarmi blokiraju kuću Dimitrija Jevđevića i iz nje u Sarajevo odvode Dobroslava Jevđevića i Trifka Grabeža.

Cvijan Pekić (Rogoušići) je 1914. godine odveden sa Pala u dobojski logor gdje provodi šest mjeseci. Svojim potomcima je ispričao da je u logoru bilo zatočeno preko 600 Srba mahom žena i djece. Zbog iscrpoljenosti bio je prebačen u zeničku bolnicu iz koje po nagovoru medicinskog osoblja uspjeva pobjeći. Većina zarobljenika iz logora je odvedena za Austriju.

Veliki broj Srba je bio mobilisan u Austrougarskoj vojsci. U prvim borbama na teritoriji Srbije svi Srbi se predaju i prelaze na stranu srpske vojske. Sa područja Romanije na proboju Solunskog fronta učestvovali su: Stevan Škiljević (Glasinac), Rajko Hršum (Sočice), Vuk Hršum (Sočice), Ilija Eleta (Kriva Draga), Spasoje Stanišić (Ponor), Risto Brezo (Buđ), Rade Furtula (Konjic), Nedeljko Škobo zvani Gavro (Rančići), Đoko Brezo (Buđ), Nikola Hršum (Buđ), Ilija Pekić (Rogoušići), Jovo Andrić (Trnovo) i mnogi drugi.

Austrougarska uviđajući da Srbi masovno prelaze u srpsku vojsku, započinje slanje Srba na Ruski front. Gdje se susreće sa istim problemom, jer se Srbi počinju predavati Rusima koji ih brodovima šalju za Grčku. Jedan od tih Srba bio je i Manojle Andrić (Trnovo).

Čuveni događaj na proboju Solunskog fronta, koji je Risto Brezo kao učesnik proboja ispričao: „Da je neki Borovina rodom sa Sokoca u jurišu ubio devet neprijateljskih vojnika, a deseti je ubio njega. General srpske vojske kada je prolazio, skinuo je šapku i zaplakao. Taj Borovina je fizički izgledao kao Herkules.“

Sa područja Romanije na stotine dobrovoljaca je učestvovalo u proboju Solunskog fronta. Oni su mahom bili akteri u svim većim bitkama, prelasku preko Albanije, zatim na Krf. Veliki broj njih je i sahranjen u Plavoj grobnici.

Dobrovoljaci sa područja Romanije bili su i nosioci najviših vojnih odlikovanja za hrabrost. Nedeljko Škobo zvani Gavro bio je odlikovan Karađorđevom zvijezdom i ordenom Obilića.

Sa područja Pala radi Sarajevskog atentata na smrt su bili osuđeni Dobroslav Jevđević (Prača), sveštenik Simo Begović (Pale) i osam drugih. Međutim, nisu streljani. Car Franjo Josif umire 1917. godine, nasljeđuje ga ugarski kralj Karlo. Tada je kazna osuđenicima na smrt Jevđeviću, Begoviću i drugima bila preinačena u kaznu zatvora.

Dobrovoljcima sa Romanije obraz i čast su bili na prvom mjestu. Na sve načine su pokušavali preći rijeku Drinu i pridružiti se hrabroj srpskoj vojsci. Romanijci su proslavili ime svog kraja širom svijeta, boreći se na Solunskom frontu rame uz rame sa Francuzima, Englezima, Grcima i drugim saveznicima. Romanija je oduvijek bila postojbina časnih, poštenih i pravdoljubivih domaćina, kojima je bilo lakše izgubiti glavu nego obraz.

Ovaj tekst posvećujem svom čukun đedu Stevanu Škiljeviću, koji je učestvovao u proboju Solunskog fronta.

(www.palelive.com)