Огласи
Eminentni pozorišni i likovni kritičar i publicista iz Sarajeva Vojislav Vujanović za Novinsku agenciju Republike Srpske SRNU govori o Sarajevu, sarajevskim Srbima, srpskom duhovnom i spomeničkom blagu kroz vijekove.
Pozorišni i likovni kritičar i publicista iz Sarajeva Vojislav Vujanović rekao je Srni da je Sarajevo, iako su Srbi njegovi iskonski osnivači i graditelji, vijekovima neopravdano nanosilo srpskom narodu nezapamćene i nekažnjene zločine i patnju, a moguće je da im danas, u 21. vijeku, zauvijek zatvori svoja vrata.
„Priča o kulturnom blagu Srba u Sarajevu počinje od iskonskog podatka, odnosno prvog pomena Srba na ovim prostorima, i to u knjizi cara Konstantina Porfirogeneta`De administrando imperio` /O upravljanju carstvom/ iz 10. vijeka, gdje je prvi put zabilježeno ime Srbija sa tako plastičnim slovnim znakovima da je to zapravo jedna čista fina likovna arabeska“, kaže Vujanović.
Kada se pak, dodaje on, govori o duhovnom blagu Srba u Sarajevu, treba istaći još nekoliko činjenica koje se nameću same po sebi.
„Prvo pominjanje Srba kao Srba u Sarajevu potiče iz 1517. godine. Izvjesni pop Vuk zapisao je da sve manje i manje ima njegovih sljedbenika, jer je uzeo maha prelazak Srba na islam. Naravno, on je to rekao malo drugačije, ali ja sam to samo danas pojednostavio“, navodi Vujanović.
Ali, ako se govori o tome, nastavlja Vujanović, da je pop Vuk u to vrijeme živio u Sarajevu, on je onda sigurno u taj grad morao doći još ranije, što važi i za njegove sunarodnike koji su se mnogo ranije počeli naseljavati na ove prostore, gdje su bili izloženi islamizaciji.
To govori da ih je možda bilo i u vrijeme formiranja grada Sarajeva 1461. godine, na mjestu gdje se nekada nalazilo selo Brodac.
U tom Brodcu sigurno su bili i Srbi, a njihova baština koju su počeli razvijati u to vrijeme propala je, tako da više nema nikakvih naznaka tog bivstvovanja.
Od 1517. godine može se reći da su Srbi na prostoru Sarajeva već bili autohtoni ili – kako se to danas moderno kaže, navodi Vujanović – konstitutivni narod. Živjeli su tu i već negdje u 17. vijeku počeli ekonomski da jačaju, što je omogućilo i stvaranje njihovih duhovnih elemenata, znamena i vrijednosti.
To se posebno odnosi na sferu građevinarstva, izgradnju ljudskih nastambi, formiranje naselja, tim prije jer su Srbi vrlo rano u Sarajevu imali svoju „četvrt“, koja se zvala Varoš i nalazila se na prostoru gdje je danas Stara pravoslavna crkva na Baščaršiji.
Za tačan datum početka građenja ove crkve nema podataka, ali je sasvim evidentno da je ona građena u vrijeme Gazi-Husref bega, koji je bio u Sarajevu turski guverner. Zemljište za tu crkvu, koju odlikuje stil srednjovjekovnih srpsko-vizantijskih građevina, dala je kćerka pravoslavnog sveštenika, što sve skupa svjedoči o postojanju Srba na ovim prostorima od početka formiranja Sarajeva, ističe Vujanović.
On upućuje i na 1641. godinu, kada je zabilježen nesvakidašnji slučaj – da su se zbog srpske djevojke, izvjesne Vujane, potukla dvojica zaljubljenih mladića, jedan Srbin i drugi koji je već bio musliman. U tuči pod njenim prozorom Srbin je ubio tog muslimana, nakon čega dolazi do jedne fundamentalne karakteristike življenja u Sarajevu, u kojem su Srbi bili važan faktor.
„Porodica ubijenog tražila je istragu, ali je ubrzo oprostila to ubistvo, što znači da je došlo do pomirenja, jer su u to vrijeme stanovnici Sarajeva živjeli u kompaktnoj cjelini, gdje nije bilo podvajanja, nego su jedni druge cijenili, poštovali i međusobno sarađivali u određenim situacijama“, kaže Vujanović.
On dodaje da od 17. vijeka Srbi značajno ekonomski jačaju, bave se raznim zanatima, posebno kujundžilukom, i u to vrijeme grade mnoge spomenike u Sarajevu, od kojih su neki i do danas opstali, dok su mnogi drugi kroz vijekove doživljavali devastiranje i razaranja.
Poseban pečat Srbi su dali arhitekturi tog vremena i izgradili su mnogo prelijepih objekata i građevinskih zdanja.
Istovremeno, značajnu pažnju tog vremena privukli su i srpski umjetnici, posebno oni koji su se bavili slikarstvom. Stara pravoslavna crkva bila je jedan od punktova i središta likovnog stvaranja sarajevskih Srba, ali je primala i one ljude koji su dolazili sa strane i koji su se bavili zidnim slikarstvom i ikonopisom.
Vladimir Ćorović je utvrdio da se zna da su tri srpske škole u BiH postojale prije 19. vijeka, a da za najstariju, sarajevsku, čak postoji vjerovatnoća da je starija i od 18. vijeka, jer se u Zapisniku Stare sarajevske pravoslavne crkve od 1682. godine među prilagačima za crkveni zejtin pominje i Nikola daskal, a 1684. godine tu je bio i kaluđer Gavrilo, daskal, iz hercegovačkog manastira Zavale.
O tome svjedoče dvije fundamentalne knjige Zdravka Kajmakovića koji je napisao knjigu o freskoslikarstvu u Bosni i drugu o slikaru Georgiju Mitrofanoviću. U tim knjigama je sakupljeno ogromno blago koje su Srbi stvarali u tadašnjoj Bosni i te dvije knjige, preporučuje Vujanović, trebalo bi da se svakako nađu u svakoj srpskoj kući.
Kajmaković je bio jedan od pionira u osnivanju figure u stručnim i akademskim krugovima, i to bez premca na području zaštite baštine, umjetnosti, konzervacije i restauracije, i u njegovo vrijeme bio je na samom čelu bosanskohercegovačke, kao i srpske kulture i nauke.
Srbi su razvijali i književnost u srednjem vijeku i tada je nastao i veliki broj ljetopisa, mada danas ima pokušaja da se ti pisani dokumenti pokušavaju preimenovati u takozvane bosanske spomenike kulture, dok se srpski prefiks izostavlja.
„U 19. vijeku dolazi do određene ekspanzije takozvanog razvoja nove književnosti, tako da možemo pomenuti grupu pisaca iz Hercegovine koji su pisali svoje ljetopise. Eto, Staka Skenderova je u Sarajevu napisala svoj ljetopis. Potom se počinju pojavljivati i srpski pisci moderne književnosti, koji su, nažalost, danas potpuno zaboravljeni, čak i od nas Srba“, ističe Vujanović.
On pominje Kostu Hadži-Ristića koji je kao gimnazijalac bio đak učitelja Georgija Petranovića, sakupljača starih pjesama. Hadži-Ristić, međutim, iako veoma inteligentan i talentovan, nije pjesme koje je sam pisao ili sakupio davao Petranoviću, nego ih je zadržavao za sebe. Nažalost, umro je rano, u 25. godini, a njegov književni opus pao je u nemilost vremena i zaborava.
Sasvim slučajno, kaže Vujanović, u Akademiji nauka i umjetnosti u Beogradu pronašao je, tokom jednog istraživanja, njegov putopis „Od Sarajeva do Tešnja“.
Hadži-Ristić je, iako mlad, bio imućan i dio svog imetka planirao je da još daleke 1869. godine uloži u osnivanje akademije nauka i umjetnosti u BiH, dok je drugi dio imovine poklonio tadašnjoj srpskoj akademiji nauka i znanosti za izdavanje njegovih djela, kazuje Vujanović.
Ta srpska akademija, nažalost, zaključuje on, nije obavila svoju dužnost na pravi način, ali su ipak 1873. godine objavljene neke njegove pjesme. Međutim, i ta knjiga je skoro potpuno zaboravljena.
(www.palelive.com / Ognjen Begović / Srna / foto: Zvjezdan Živković)
