Огласи
MAGLAJ – Srbi na području Maglaja oduvijek su imali jak identitet i utemeljenu duhovnost na šta ukazuju sačuvani ili uništeni ostaci pravoslavnih bogomolja, istorijski podaci i katastarske knjige, kao i nazivi dijelova grada poput Srpske varoši koji svjedoče o nekadašnjem dostojanstvenom građanskom i kulturnom životu.
Srbi su na osnovu poznatih istorijskih popisa sve do 1971. godine bili većinsko etničko stanovništvo na maglajskom području.
„Od te godine kreće njihov demografski sunovrat, kao i nestanak svih obilježja njihovog postojanja koje seže unazad pet vijekova“, priča Srni Davor Vidaković, jedan od autora monografije „Na razmeđima vijekova – društveno istorijski pregled parohije maglajske 1883-2019“.
ZA DVA MANASTIRA VJERUJE SE DA SU SAGRAĐENA U VRIJEME DRAGUTINA NEMANJIĆA
Ostaci pravoslavnih bogomolja, naveo je on, nedvosmisleno ukazuju na jak identitet, duhovnost i prisutnost Srba u danas federalnoj opštini.
Za dva pravoslavna manastira na maglajskom području, u Krsnom polju i Čakalovcu, se vjeruje da su izgrađena u periodu kada i manastir Ozren u Petrovu, zadužbina kralja Dragutina Nemanjića, koji je kao sremski kralj od 1284. do 1321. godine upravljao oblastima Usora i Soli, navodi Vidaković.
„Naselje Krsno polje je dobilo ime po nekadašnjem krstu Manastira cara Konstantina i carice Jelene koji se nalazio na nekoliko desetina metara visokom zvoniku koji je bio vidljiv izdaleka i tokom magle, prisutne zbog rijeke Bosne“, ističe Vidaković.
O samom manastiru se malo zna, osim da je ucrtan u putpisnim kartama Italije i Francuske.
„Mjesto na kojem se nalazio manastir danas nosi naziv crkvina i na njemu se nalazi seosko groblje. Na lokalitetu su mještani nerijetko pronalazili kamene kocke za koje se vjeruje da su manastirske“, podsjeća Vidaković.
IZ MANASTIRA KUJANDŽEVAČA MONASI POBJEGLI U BUGARSKU
On ukazuje i da je arheolog Ćiro Truhelka, na osnovu istraživanja koja je svojevremeno radio na ovom prostoru, utvrdio potencijal za ozbiljnija istraživanja čemu se zbog različitih okolnosti, nažalost, ni do danas nije pristupilo.
Prilikom prikupljanja građe za izradu monografije, Vidaković ističe da je pronađen podatak koji negira da je od ruševina manastira izgrađena džamija Kuršumlija, već da je zajedno sa manastirom Kujundževača, najvjerovatnije, stradao prilikom osvajačkih pohoda kneza Eugena Savojskog oko 1697. godine. Isto tako tokom svog rušilačkog pohoda na ovom prostoru Eugen Savojski nije poštedio ni džamiju Kuršumliju sa koje je odnio prag i vrata, opljačkavši je.
O manastiru Kujundževača kod Čakalovca Vidaković kaže da postoji podatak da su njegovi monasi zajedno sa spisima i dokumentima prebjegli u Bugarsku.
„Do prije nekoliko godina na prostoru Čakalovca vidjeli su se kameni krstovi pravoslavnog groblja, od kojih neki datiraju od prije 400 godina“, navodi Vidaković i ističe da geografski prostor od Čakalovca prema Jablanici i Riječici i danas nosi naziv Bijela Ploča, prema manastirskom amvonu od bijelog mermera, preostalom nakon rušenja Kujundževače.
On podsjeća da su mještani prilikom gradnje Crkve Svetog proroka Ilije u Maglaju, u namjeri da za potrebe objekta iskoriste manastirski amvon, isti natovarili na kola koji je tokom transporta pao i polomio se. NJegovi ostaci iskorišteni su na način što su ugrađeni u temelje crkve, navodi Vidaković.
Vidaković naglašava da postoji namjera da sa izvrše temeljnija geološka istraživanja lokaliteta Kujundževače i tako otrgne od zaborava njegovo postojanje, s obzirom na to da podaci vremenom nestaju usljed prirodnih nepogoda, ratova ili namjerno.
„Recimo, lokalitet Kujundževače u zemljišnim knjigama bio je do 1969. godine zaveden kao `oltari`, ali tada se usljed politke `bratstva i jedinstva` i neke korektnosti taj naziv briše i parceli se dodjeljuje novi, koji nema nikakve veze sa manastirom“, napominje Vidaković.
On ukazuje na duhovnu povezanost Srba sa Crkvom koja je istorijski bila i mjesto njihovog okupljanja, te da se nakon stradanja manastira bogosluženi prostor za Srbe najvećim dijelom odvijao s desne strane potoka Jandrošac, koji pripada planinskom masivu Ozrena i kojem je gravitiralo srpsko pravoslavno stanovništvo.
UGLEDNI KOVAČ STJEPAN PAVLOVIĆ U 19. VIJEKU USTUPIO PRIZEMLJE KUĆE ZA BOGOSLUŽENJE
Tokom druge polovine 19. vijeka, izuzetno ugledan kovač Srbin Stjepan Pavlović je u Maglaju ustupio prizemlje kuće za potrebe crkve gdje je i organizovan prvi bogoslužbeni prostor, sve do uspostavljanja parohije maglajske kada dolaze dva sveštenika Zaharije Popović iz Karanovca i Serafim Marković iz Vozuće.
Tu kuću kasnije kupuje Milan Pijunović, a bogoslužbeni prostor je prebačen u austrougarsku vojnu baraku u centru grada, na mjestu gdje se danas nalazi kuća Jusufa Karamehića, gdje je bila sve do početka 20. vijeka.
„Pod izgovorom o navodnom nezadovoljstvu muslimanskog stanovništva da se tu nalaze crkva i zvonik, iza čega je u stvari bio strah od mogućeg otpora lokalnog stnovništva, austrougarska vlast obavještava Srbe da moraju izmjestiti crkvu“, navodi Vidaković.
Po iseljenju, Srbi kupuju zemlju od dvojice braće Jevreja i 1904. godine počinje gradnja crkve, da bi 1909. godine bila okončana za vrijeme sveštenika Lazara Pejovića, na mjestu gdje se i dan danas nalazi crkva.
„U tom gradskom jezgru, tada i nazvanom Srpska varoš, živjela je većina trgovaca, uglavnom žitaricama, poput Božića, Jovanovića, zanatlija, među kojima je pomenuti Stjepan Pavlović koji se kasnije preselio u Zavidoviće“, navodi Vidaković.
To je bio građanski i pismeni sloj srpskog stanovništva sa razvijenim kulturnim životom.
„Maglaj je u periodu Austrougarske bio kotar i kao takav bio centar mnogih dešavanja. Već 1886. godine Nižu realnu gimnaziju u Maglaju pohađala su 23 srpska učenika, od kojih tri djevojčice, a učio ih je pravoslavni sveštenik, koji je predavao ruski jezik i filozofiju“, navodi Vidaković.
On kaže da se Srpski kulturni klub nalazio na mjestu sadašnje zgrade opštine Maglaj, i to je prva ozbiljna i velika kulturna institucija u Maglaju koju je 1931. godine osnovao sveštenik Jovan Jeftić, a tek naredne godine formirano je muslimansko kulturno društvo, pa onda i hrvatsko.
„Dakle, živio je sloj stanovništva koji je bio pismen i, između ostalog, organizovao prikaze književnih djela. U Donjem Rakovcu je već 1890. postojalo improvizovano seosko pozorište, a mnogo prije toga u Srpskoj varoši“, navodi Vidaković.
On ističe da se vremenom zbog pretežno političkih razloga narod počeo iseljavati iz Srpske varoši, koja dobija nove nazive Stari grad, Čaršija. „Svi fragmentarni spisi dokazi idu nedvosmileno tome u prilog“, tvrdi Vidaković.
TOKOM VELIKOG RATA CRKVA PRETVORENA U KONJUŠNICU
Prema njegovim riječima, već tokom Prvog svjetskog rata Crkva Svetog proroka Ilije, kao duhovno središte i mjesto okupljanja Srba u Maglaju, pretvorena je u konjušnicu, u Drugom svjetskom ratu oskrnavljena i djelimično porušena, a potpuno uništena tokom proteklih ratnih sukoba.
Prema njegovim riječima, zahvaljujući materijalnim dokazima, video-snimcima i svjedocima utvrđeno je da je crkva zapaljena početkom ljeta 1992. godine, te da nije uništena od granate 21. septembra iste godine, što se pokušava plasirati kao zvanična verzija, o čemu se govori u monografiji.
„Obnova hrama počela je 2003. godine, da bi 2013. godine bio proglašen nacionalnim spomenikom BiH“, naglašava Vidaković.
Monografija „Na razmeđima vijekova – društveno istorijski pregled parohije maglajske 1883-2019“, prema Vidakovićevim riječima, počiva na relevantnim dokumentima i izvorima, između ostalih, glasilo Mitropolije dabrobosanske „Istočnik“ – brojevi za period od 1885. do 1910. godine, ilustrovani list „Nova iskra“ Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković“ u Beogradu, arhiv Srpske pravoslavne crkve u Beogradu i Eparhije zvorničko-tuzlanske, te dokumenti Zemaljskog muzeja iz Sarajeva, kao i crkvene knjige Maglajske parohije od 1886. godine.
Kao izvori korišteni su i istraživački radovi, putopisi i zapisi, ustupljene geografske karte iz Italije i Francuske, te svjedočenja savremenika događaja.
(www.palelive.com / Srna)
